Bronkhorst is het volgende erfgoed uit de Middeleeuwen dat we tegenkomen. Het kleinste dorpje van Nederland is één brok historie. Een openluchtmuseum eigenlijk. De oudste documenten waar de naam Bruncharus in verschijnt zijn van het jaar 1000. In 1482 kreeg het plaatsje, dat aan de oostzijde van het kasteel van de heren van Bronckhorst is gebouwd, stadsrechten. Het kasteel is helaas in 1828 afgebroken. Wat rest is een slotheuvel met gracht. Er wonen 160 mensen die, als je het mij vraagt, allemaal overgeleverd zijn aan toeristen als het seizoen daar is. Nu is er niemand, dus we bekijken op ons gemak het Charles Dickens museum annex rariteitenwinkel (The Old Curiosityshop, naar Dickens' roman). Tevens dient de winkel als plaatselijke VVV. Het toerisme heeft gezorgd voor twee (prijzige) hotels en drie restaurants in het dorp, dus wie al toe is aan koffie...

Malen voor de Prins
Even buiten het stadje worden we uitgenodigd in de 19e eeuwse Bronkhorster beltkorenmolen. Elk weekend laat een vrijwilliger de molen draaien en maalt hij graan. Afnemers van het meel zijn restaurant De Gouden Leeuw in Bronkhorst, de bakker die er Bronkhorster molenbrood van bakt en de toeristen waar de vrijwilligers lezingen voor houden. Maar vandaag draait de molen 'voor de Prins', vertelt de gastheer. De prins van Oranje hield van harde werkers en zag er hoogstpersoonlijk op toe dat de boeren hard werkten. Bang als ze waren lieten de molenaars de molens dan maar draaien, ook als er geen graan te malen was. En dat alleen om de prins tevreden te houden.

Een stuk lopen we over de verharde Emmerweg, maar voorbij boerderij de Grote Emmer is er een zijweg die naar de winterdijk van de IJssel leidt. De dijk behoort toe aan de verschillende boeren die er hun vee laten grazen. De route gaat dus over privé-terrein, hoewel het deel uitmaakt van het Graafschapspad. Het pad is niet echt geschikt voor zondagse schoenen, en de alternatieve route zal bij regenachtig weer geen overbodige luxe zijn.

Tussen de hoge winterdijk en de rivier liggen de uiterwaarden, traditioneel gebruikt als hooi- en weideland, maar tegenwoordig vaak beschermd natuurgebied. 's Winters lopen de uiterwaarden onder water waardoor er een bijzondere flora ontstaat. Het uitzicht vanaf de dijk is prachtig in alle richtingen. In het zuiden zien we de kerk van het vestingstadje Doesburg, ook lid van het Hanzeverbond in de Middeleeuwen. Terugkijkend kun je de loop van de IJssel volgen tot aan de bocht bij Brummen. Aan de overkant zie je de 13e eeuwse Gelderse Toren, oorspronkelijk een vesting van hertog Karel van Gelre. Sinds 1535 tot op heden wordt het ronde bouwwerk bewoond.

Na een kilometer of 3 soppen over de dijk en klimmen over de hekken bereiken we het nieuwe, betonnen fietspad, dat waarschijnlijk doorgetrokken zal worden over de hele dijk. Erg stijlvol is het niet, maar het loopt wel een stuk makkelijker. Dan zijn we weer bij de asfaltweg vlakbij het veer richting Dieren. Aan de overkant vinden we een gedenksteen waarop de extreem hoge waterstanden worden aangegeven. De eerste bewoners van Dieren hebben er goed aan gedaan om hun dorp op een dijk te bouwen. We kijken voor de laatste keer over het uitgestrekte rivierlandschap, om even later in de totaal andere wereld van de Veluwse beukenbossen te duiken.

Prinsessen en pannenkoeken
De route loopt via de Carolinaberg en de Prins Willemberg. Het zijn koninklijke bergen; de Carolinaberg is vernoemd naar prinses Carolina, de zuster van stadhouder Willem V. De Prins Willemberg heeft zijn naam te danken aan een voorouder, Willem III. Wel wat pretentieus om hobbeltjes van 50, 60 meter 'berg' te noemen. Op beide toppen staan ronde banken waar je uit kan rusten van de enorme klim. Wat Hollands!

Juist als we trek krijgen in een stevige pannenkoek is daar de Carolinahoeve. De hoeve, genoemd naar de Carolinaberg, stamt uit 1851 maar is geheel verbouwd en gerestaureerd in 1975. Nu is het een pannenkoekenrestaurant, en afgeladen vol. Op een mooie zondag als deze moet je al gauw een uurtje wachten op je lunch.

Met gevulde magen rennen we heuvelaf over de brede, rechte Koningslaan. Een prachtige beukenlaan dwars over een aantal smeltwaterdalen en dus flink klimmen en dalen. Koning-stadhouder Willem III heeft deze laan aan laten leggen, die breed moest zijn voor zijn grote gevolg. De koning, een verwoed jager, bezat ook het rijkste jachtslot van Nederland: paleis Het Loo bij Apeldoorn.

Na het bos volgt het wijdse uitzicht over de Posbank, die genoemd is naar de tweede ANWB voorzitter. Niks ten nadele van meneer Pos, maar na al die koningen, prinsen en prinsessen die hun naam gaven aan dit gebied vind ik het een kleine anticlimax voor zo'n mooi stukje Nederland. Het is ook hier verschrikkelijk druk, maar zelfs mét mensen erop zijn de diepe dalen en met heide begroeide heuvels de moeite waard. Na de Limburgse bergen zijn dit de hoogste toppen van Nederland. De Zijpenberg (die 500 m van de route ligt) is maar liefst 106 m hoog!

Het laatste stuk bos door, en dan zijn we weer in de bewoonde wereld. Kasteel Biljoen, dat vroeger Bouillon heette maar door de Hollanders verbasterd is, ligt vlak bij Velp. Helaas is het 16e eeuwse kasteel niet te bezoeken. De laatste blik van vandaag op de rijke Middeleeuwen werpen we vanuit de verte, over de oprijlaan. Dan moeten we richting moderne tijd: de trein in Velp.

Terzijde: Het effect van het ijs
De wandeling van Brummen naar Velp loopt eerst zo'n 10 km langs de oevers van de IJssel, en vervolgens door één van de grootste laagland natuurterreinen van Europa: de Veluwe. Twee totaal verschillende landschappen met een gemeenschappelijke geschiedenis.

In het Quartair, 180.000 jaar geleden, bereikte het ijs uit Scandinavië voor het laatst ons land. IJswallen van 200 meter dik schoven door het huidige IJsseldal en stuwden morenes en zand op tot honderd meter hoge heuvels, de stuwwallen. Tijdens de laatste ijstijd 10.000 jaar geleden was het hier niet zo koud, maar smeltwater stroomde door de geulen die achter waren gelaten door het ijs, en sneden deze nog dieper uit. De diepe dalen die werden gevormd op de Veluwe kun je op de Posbank nog goed zien.. De zandgronden, waar een groot deel van de Veluwe uit bestaat, werden in dezelfde periode tegen de heuvels geblazen door de felle wind.

De rivier die we tegenwoordig de IJssel noemen kronkelde zich ondertussen een weg langs de rand van deze stuwwallen en zorgde voor veel vruchtbare grond. Langs de rivier werden veel nederzettingen gebouwd, waaronder de Middeleeuwse Hanzesteden als Zutphen, Deventer en Arnhem. De handel ontwikkelde zich in en na de Middeleeuwen, en veel vervoer van handelswaar ging per schip. De scherpe bochten in de IJssel zorgden voor snel stromend water en betekenden een omweg voor de grote schepen, en waren voor de handel dus niet gunstig. Deze meanders werden daarom in die tijd rechtgetrokken. Wat overbleef zijn de wielen en kolkgaten die je overal langs de rivier nog vindt.

Routebeschrijving
Lopen langs de IJssel en door de Veluwse bossen en heidevelden, 25 km van NS station Brummen naar NS station Velp.
- Verlaat het station aan de oostzijde, steek Stationsweg over, loop het Tolzichtpad in, volg het fietspad tot autoweg.
- Oversteken, Schoolstraat in. R Zutphensestraat en 1e L, Cortenoeverseweg.
- Volgen tot na het viaduct, meteen R Bronkhorsterweg, bocht naar L volgen langs landgoed Spaensweerd. Weg volgen tot veerpont Bronkhorst.
- Aan de overkant Veerweg volgen. Kruispunt RD Bronkhorst in, Bovenstraat.
- Bovenstraat volgen tot na herberg de Gouden Leeuw. Dan L, Onderstraat, 1e R, Molenstraat, fietspad volgen.
- Eerste R, Spaensweertweg, langs de molen. Over de Grote Beek 1e L, Emmerweg. Volg deze landweg tot na herenboerderij de Grote Emmer (2 km). Dan R, Lindenweg.
*Alternatief: volg de Emmerweg 4 km tot na Rha. 200 m na boerderij Dijkakkers (zie kaart) R, einde L het fietspad op. Lees verder bij **.
- Einde R, over een hek de dijk op. Je volgt het Graafschapspad (niet aangegeven), door weilanden. Er loopt hier vee dus respecteer de gastvrijheid van de betrokken boeren, en volg de alternatieve route als zij dat verlangen.
- Na 2.5 km begint een fietspad op de dijk.
**Volg het fietspad. Einde (waar het fietspad de weg oversteekt) R Dierenseweg (Hanzestedenpad richting Kampen) naar het Dierenseveer. Steek de rivier over.
- Aan de overkant met het trapje de dijk op (R van het trapje een gedenksteen voor hoge waterstanden).
- Bovenaan L, 't Veer, gaat over in de Lagestraat. Volgen tot Doesburgsestraat (langs Dierense Toren), L richting Arnhem. Bij stoplichten oversteken en L richting Arnhem (N48). Na 250 m (tegenover Hof van Dieren) haaks R en pad in. Spoor over.
- Op de 1e kruising L, veerooster over. Dan 1e R. Neem het 1e bospad (na 500m), schuin R naar bankjes toe: de Carolinaberg.
- Neem de 4e weg (tellend tegen de klok in), links van het pad met een rood-wit paaltje.
- 1.5 km rechtdoor, zijpaden negeren, tot heuvel met weer bankjes, de Prins Willemberg.
- Brede pad schuin naar rechts nemen (niet schuin terug), volgen met de bochten mee. Even later loopt het pad langs het hek van Nationaal Park Veluwezoom. Houd het hek aan de rechterhand tot aan een kruispunt bij een weiland. R door het hek en L om het weiland heen naar de Carolinahoeve.
- Rechts langs de hoeve lopen en vanaf hier tot de Posbank het rood-wit van het Maarten van Rossum pad volgen.
- Het parkeerterrein bij de Posbank oversteken, R op de weg en bij de driesprong het ANWB bord 'voetpad Zijpenberg' volgen over de Posbank (rood-wit gemarkeerd) meteen door twee veehekken. Later weer door een veehek, hier gaat de NS wandeling (rood-wit met NS logo) rechtdoor door nog een hek, volg deze (dus niet rechts het Maarten van Rossumpad!).
- Volg NS route tot Y-splitsing bij ANWB paddenstoel 25332, hier R richting Velp (verlaat dus de NS route). Na 100 m bij de volgende kruising R richting Velp (bij paddenstoel 25331). Volg het fietspad, dat meteen naar links buigt.
- Volg het fietspad (er loopt een voetpad parallel aan) 2.5 km tot een meertje. Hier L, de Ossenberg op.
- RD tot aan een T-splitsing bij een weiland, hier R. Eerste L tot aan de autoweg. Oversteken, even R, meteen L en 100 m verder het spoor over langs landgoed Biljoen.
- 1e R, van Spaenallee. Einde R, Gasthuislaan. Spoor oversteken, dan L Stationsplein naar station Velp.

Praktische Informatie
- Begin en einde: Het begin van de route ligt op NS station Brummen, het einde op station Velp.
- De route: Deze relatief lange tocht (reken op minimaal 6 uur) vraagt om goede, waterdichte schoenen, het kan drassig en modderig zijn langs de rivier.
- Horeca: In Bronkhorst (na 4 km), Dieren (11 km), de Carolinahoeve (15 km) en op station Velp (25 km) is horeca aanwezig. Zelf drinken meenemen is aan te bevelen.
- Honden zijn niet toegestaan langs een deel van de route!
- Routekaarten: Topografische kaart (1:25.000 van de Topografische Dienst, Emmen)
Literatuur gebruikt in dit artikel:
- ANWB wandelgids Veluwe, Den Haag 1995. ISBN 90-18-01018-9
- ANWB fietsroute Gazelle-Veluwe route, Den Haag 1996. ISBN 90-18-00759-5
- Dominicus reeks-Nederland. Gottmer reisgidsen, Haarlem 1994. ISBN 90-257-2592-0

Dit artikel is gepubliceerd in Outdoor Magazine nr. 4, april 2001