Waar wij aardappelen hebben, zijn bananen een van de belangrijkste voedselbronnen van tropische landen. Het is dan ook essentieel om zoveel mogelijk van de 1500 bekende variëteiten te behouden en conserveren, zegt Bart Panis van Bioversity International, een wereldwijde onderzoeksorganisatie voor het bewaren en gebruik van de agrobiodiversiteit. In Leuven beheert Panis een genenbank waarin materiaal van zoveel mogelijk bekende bananenvariëteiten is opgeslagen. “Mijn doel is om de biodiversiteit van bananen te behouden voor volgende generaties. Want als er een soort verloren gaat door klimaatverandering, oorlog, plantenziekte of natuurrampen, dan is die voor altijd verdwenen.”
Veel van de monsters zijn opgeslagen voor lange termijn in cryovaten in vloeibare stikstof. Daarnaast is er een werkcollectie van in vitro materiaal (levende planten in reageerbuizen). “Bananen zijn steriel, die vormen geen zaad. Dat kunnen we dus ook niet bewaren, zoals wel kan voor veel andere gewassen” vertelt Panis. “In de cryocollectie bewaren we daarom het meristeem, een soort stamcellen waaruit we de plant weer kunnen opkweken.”

Banaan houdt niet van kou
Panis en collega’s zijn pioniers op het gebied van cryopreservatie. Zij ontwikkelden dertig jaar geleden een manier om materiaal van tropische planten zoals bananen of maniok bij lage temperatuur in vloeibare stikstof in te vriezen. “Een bananenplant is moeilijk te preserveren,” legt Panis uit. “Het is een tropische plant en houdt dus niet van kou. Daarenboven bevat hij veel water dat ijskristallen kan vormen. Dat is schadelijk voor de cellen.” Panis ontwikkelde daarom een methode die druppelvitrificatie heet. Daarbij worden de cellen in een koelvloeistof eerst voorbehandeld op een stukje aluminiumfolie. Dat wordt vervolgens snel ondergedompeld in vloeibare stikstof. Daarbij vormt de celvloeistof een soort glas in plaats van kristallen. Deze methode wordt nu wereldwijd algemeen gebruikt voor het cryopreserveren van planten.

Arbeidsintensief
De bananen-biobank verzamelt wereldwijd plantmateriaal en gaat daarbij regelmatig op zoek naar nieuwe bananenvariëteiten, zoals afgelopen jaar in Papua Nieuw Guinea. “Er wordt dan in tuintjes en op plantages gezocht naar nieuwe soorten. Daarna volgt alle papierwerk en de nodige vergunningen om het materiaal daadwerkelijk naar België te krijgen,” vertelt Panis. Van 1050 soorten reeds is materiaal in de cryocollectie opgenomen. Van zo’n 400 soorten moet dat nog gebeuren, aldus Panis. “Dat is heel arbeidsintensief werk. Eén werknemer kan per jaar 40 tot 50 nieuwe soorten cryopreserveren. Alleen al het oogsten van meristeem uit jonge scheuten vereist enkele maanden ervaring. We zijn dus voortdurend op zoek naar financiering voor deze mankracht.”
In de toekomst wil Bioversity International ook deze faciliteiten aan kunnen bieden aan derden voor het opslaan van hun bevroren plantmateriaal. Daarvoor wordt de cryo-opslag gemoderniseerd, onder andere met vaten van CryoSolutions. “Heel belangrijk is de monitoring en een QMS, zodat we de veiligheid van de monsters kunnen garanderen. Daarnaast scheelt het automatische vullen met stikstof veel tijd en is veiliger voor de werknemers.

Dit artikel is verschenen in [Update] Biobanken, bijlage bij MeMo 10, december 2017 en C2W21, 8 december 2017.