Bukit Lawang, Sumatra, Indonesië. Vrijdag 27 juni 1997. Erwin Voogt:
“Vanuit een diepe slaap word ik wakker. Het is pikdonker in onze hut. Dan ontwaar ik een schim bij het voeteneind van het bed. Uit een reflex roep ik: “Hee!”. Ik zie de schim wegspringen en door het raam verdwijnen. Ik spring er achteraan, smak op de grond, buitel met veel moeite het raam uit en lig uitgestrekt op de vloer van de veranda. Ik zie nog net de insluiper het bos in verdwijnen. “Whoaa!”, klinkt het in de hut. Bastienne is ook wakker geworden. Als zij het licht aandoet blijkt mijn lakenzak nog om m’n voeten te zitten. En dan: de complete fototas is verdwenen! Gelukkig wordt deze al snel door de te hulp gesnelde parkwachter gevonden, in de bosjes onder de hut. De insluiper had de tas bij z’n vlucht achtergelaten. Zo komen we er zonder verlies maar met de schrik vanaf.”

Wat is gevaarlijk?
Tja, we hadden ook zelf wel iets beter op kunnen letten. Een klein briefje naast de deur waarschuwde al om het raam dicht te houden. Maar is Sumatra nu gevaarlijk? Die vraag is moeilijk te beantwoorden, want wat is gevaar eigenlijk? Is een situatie gevaarlijk als je er zozeer van onder de indruk raakt dat je vakantie er volledig door is verpest, of pas wanneer er een reële kans is dat je zal overlijden? En wat is een reële kans?

Met deze vragen wil ik aangeven dat er twee kanten zijn aan de vraag ‘Wat is gevaarlijk?’. Aan de ene kant is de kans die er bestaat dat je iets overkomt belangrijk (hoe vaak gebeurt het eigenlijk?). Aan de andere kant is je eigen beleving van de gebeurtenis belangrijk (hoe erg vind ik het dat mij dit overkomt?). Het eerste wordt logischerwijs ‘Kans’ genoemd, het tweede het ‘Gevolg’. Het risico dat je op vakantie loopt, ofwel het gevaar, is Kans maal Gevolg.

Met deze definitie van het begrip ‘gevaar’ of ‘risico’, kunnen we een aantal van de vervelende situaties die je op reis kan tegenkomen beschrijven in termen van kansen en gevolgen. Je kunt dan voor jezelf bepalen welke situaties je wilt vermijden. Door informatie te vergaren over de kans dat je in het land van je bestemming in een situatie komt die voor jou onaangenaam is, kun je zelf bepalen welke risico’s je neemt op je reis.

Feiten
Voordat we overgaan naar de horrorverhalen over onze favoriete vakantiebestemmingen even het volgende: hoe veilig is ons dagelijks leventje eigenlijk? Hier volgen wat cijfers over de risico’s die we in Nederland in het dagelijks leven lopen. Niet om je te doen besluiten morgen maar veilig en wel in bed te blijven, maar om de cijfers uit andere landen in perspectief te kunnen plaatsen.

Neem het verkeer in ons land. Het wordt wel steeds veiliger, dat wil zeggen, het aantal verkeersdoden is in dertig jaar met meer dan de helft afgenomen, maar het zijn er nog steeds 1200 per jaar. Dat betekent dat ruim zeven op de 100.000 mensen in het verkeer overlijden, zo’n 1% van alle sterfgevallen. (Net zo schokkend: gemiddeld elf op de 100.000 mensen plegen zelfmoord). Er gaan jaarlijks 5200 mensen dood op onnatuurlijke wijze (tegen 140.500 sterfgevallen totaal per jaar), waarvan bijna de helft door een valpartij in huis. Dat zijn voor een groot deel ouderen, maar het geeft wel aan dat ons leven in huis niet zo veilig is als we soms denken. Tweeënhalf miljoen mensen moeten zich jaarlijks medisch laten behandelen als gevolg van een ongeval, ook daarvan komt de helft door ongelukken in huis. De kans dat je komend jaar naar de dokter moet is dus één op zes! Van de groep mensen tussen de 20 en 40 jaar is eenvijfde wel eens bang. De helft van alle mensen doet ‘s avonds de deur niet open voor onbekenden. Negentig procent van de mensen maakt zich op vakantie het meest zorgen over een inbraak thuis. De mens lijdt het meest onder het lijden dat hij vreest…

Op reis
Je kunt een aantal categorien van gevaren onderscheiden, die per land in meer of mindere mate van belang zijn. Ziekte staat bovenaan, 90% van alle vakantiegangers voelt zich wel eens in meer of mindere mate onwel op vakantie. Outdoor realiseert zich dit en zal in oktober een heel artikel aan dit onderwerp wijden. Dat hoeven we dus nu niet te doen. Ook de gevaren die je loopt als je een actieve vakantie hebt, survival, bergbeklimmen of de meer extreme vormen van vakantievieren, hoeven we hier niet te bespreken.

Verkeersongelukken zijn de tweede grote oorzaak van ongemakken op reis. Het verkeer werkt in het buitenland nou eenmaal anders dus je bent kwetsbaarder als je eraan deelneemt. Bovendien is er vooral in de niet-Westerse landen vaak aanmerkelijk minder controle op de veiligheid.

Ten derde is er de criminaliteit. Kleine criminaliteit zoals zakkenrollen, maar ook de gewelddadige overvallen behoren tot de gevaren waarmee je te maken kan krijgen. Tenslotte speelt de politieke situatie in een land een belangrijke rol in de veiligheidssituatie.

Verkeer
Een van de meest gevoerde discussies is misschien wel de veiligheid van vliegen ten opzichte van autorijden. Het juiste antwoord bestaat niet, het is vooral een kwestie van goochelen met de statistieken. Traditioneel wordt de veiligheid van een voertuig uitgedrukt in het aantal ongelukken per kilometer. Reizen per vliegtuig is dan 15 keer veiliger dan reizen per auto. Een ander beeld ontstaat wanneer je de veiligheid berekent per uur dat je in het vervoermiddel doorbrengt. Reizen per vliegtuig blijkt dan net zo veilig als het reizen per auto. Helemaal anders wordt het wanneer je de veiligheid berekent per trip: reizen per auto is dan zelfs 12 keer veiliger dan reizen per vliegtuig! Het onveiligst is overigens reizen per motorfiets. Hoe je het ook berekent, dit blijft één van de onveiligste vervoermiddelen.

Interessante cijfers waar je niet veel mee kunt wat betreft de keuze voor je vervoermiddel op vakantie. Daarvoor is het volgende veel belangrijker: De kans om te overlijden bij een vliegtuigongeval is in Afrika ongeveer twintig keer zo groot als in de Westerse wereld. Dat wil zeggen, twintig van de 100.000 vluchten eindigen in een fatale crash. In Azië is dat dertien. Vliegen met lokale maatschappijen in India, China, Noord-Korea, Centraal Afrika en in de Andes is niet aan te raden. Aan de andere kant: dezelfde reis per bus zal niet veel veiliger zijn. Gebruik je gezonde verstand. Als het vervoermiddel er bijzonder slecht uitziet, of de bestuurder maakt een dronken, vermoeide of anderszins slechte indruk: ga niet. Vertrouw bij het bepalen van de risico’s niet te veel op de lokale bewoners: zij zijn niet op vakantie.

Veel dichter bij huis dan Afrika of Azië is Griekenland. Op Kreta kun je leuk met een goedkoop gehuurd brommertje rondscheuren. Dat de wegen er slecht zijn en je om de gaten en tegenliggers heen moet manoevreren weten veel mensen wel. Minder bekend is het dat veel van deze zogenaamde brommers een cylinderinhoud van meer dan 50cc hebben. Dat betekent dat je er als Nederlander niet zonder motorrijbewijs op mag rijden (volgens de Nederlandse wetgeving) en dat je dus bij een eventueel ongeval meestal niet op je verzekering hoeft te rekenen. Ook hier geldt: laat je van tevoren goed inlichten.

Zakkenroller
Belangrijk is wat je doet in de situatie dat je wordt overvallen. Op de meeste plaatsen in Azië is de overvaller net zo bang als jij en kan het verstandig zijn om wat ophef te maken, te treuzelen met geld geven en naar een veilige plaats lopen. Geen goed idee in landen in Latijns Amerika of Centraal Afrika. Vaak hebben ze niks te verliezen daar en maakt het ze weinig uit of je levend, gewond of dood je bezittingen afstaat. Helemaal een slecht idee is dit in de Verenigde Staten: een crackverslaafde zal je daar bij de minste of geringste aarzeling overhoop schieten. Ook hier geldt uiteraard: gebruik je gezond verstand, de ene situatie is de andere niet.

Voor alle kleine criminaliteit geldt: hoe armer de mensen, hoe meer kans dat ze wat aan je willen verdienen op een of andere manier. Bangladesh staat nog steeds bovenaan de lijst (80% van de bevolking leeft onder de internationaal vastgestelde armoedegrens), gevolgd door Ethiopië, Vietnam, de Filipijnen, Brazilië, India, Nigeria, Indonesië en China.

Vervelender is het als je wordt beroofd tijdens een trektocht naar die mooie vulkaan of over die prachtige pas. Recente berichten uit het noorden van India doen de ronde over gewelddadige overvallen op kleine groepen toeristen in de regio Kullu. De toeristenbureaus ter plaatse kunnen goede adviezen geven. Mede-reizigers kunnen eveneens goede informatiebronnen zijn. De situatie ter plaatse is een reden voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa) om een reisadvies voor het gebied uit te vaardigen. Voorzichtigheid is geboden aldus de website waar deze informatie te vinden is.

De bekende reisadviezen van BuZa zijn voornamelijk gebaseerd op onveilige situaties ontstaan door onlusten of politieke instabiliteit in het algemeen. In het geval van natuurrampen en grote epidemieën zullen ze ook een waarschuwing geven. Janneke Faber van BuZa legt uit hoe deze reisadviezen tot stand komen. “De Ambassades ter plekke zijn natuurlijk goed op de hoogte van de veiligheidssituatie in het land. We krijgen zeer regelmatig informatie van hen over zaken als onlusten, opstanden, een eventuele burgeroorlog, maar ook over verkiezingen of calamiteiten. Op basis van die informatie stellen wij de reisadviezen samen.” Een reisadvies hoeft niet persé in te houden dat reizen naar een land wordt afgeraden, zoals we op de website hebben gezien voor India. De vraag is: wanneer ontraadt BuZa het reizen naar een land? Faber: “Een belangrijk criterium voor ons is dat een Consulaat of Ambassade in staat moet zijn om hulp te verlenen aan Nederlanders die ter plaatse, als gevolg van de situatie, in problemen zijn geraakt. Wanneer die hulpverlening zodanig wordt bemoeilijkt dat wij het niet meer verantwoord achten, dan ontraden wij het reizen naar dat land. Dat advies is overigens niet bindend.” Een Consulaat is nooit verplicht je uit netelige situaties te helpen en garandeert dus ook geen hulp. Ze doen wel wat in hun macht ligt. De brochures die BuZa gratis verstrekt kunnen je daar alles over vertellen.

Een belangrijke categorie instabiele landen is die waar een groep rebellen voor onafhankelijkheid strijdt. Noord-Ierland dus, Baskenland en de Koerden in Oost-Turkije. Minder bekend is de situatie in Corsica. Er gaan jaarlijks twee miljoen toeristen naar dit Franse eiland, terwijl er 8400 terroristische aanslagen zijn gepleegd met in totaal 100 doden de afgelopen twintig jaar. Ook in Griekenland pleegt een terroristische groepering aanslagen. De 17 November beweging heeft zo’n twintig moorden op z’n geweten terwijl niemand weet wie ze zijn.

The World’s Most Dangerous Place?
Tenslotte: wat is nou écht de Gevaarlijkste Plek van de Wereld? Volgens het boek “The World’s Most Dangerous Places” (uitgeverij Fielding), die een Brits onderzoek citeert, is dat op dit moment Zuid-Afrika. Een volle vijf procent van de toeristen die dit land bezoeken wordt aangevallen of beroofd. Per 100.000 inwoners worden er jaarlijks 61 moorden gepleegd (in Amerika geldt vijf per 100.000 voor blanken en 45 (!) voor zwarten). Er worden 120 verkrachtingen per 100.000 inwoners gepleegd en geschat wordt dat slechts in een op de twintig gevallen aangifte wordt gedaan. Alleen al in West-Kaap, Johannesburg en Pretoria, overlijden jaarlijks zes mensen per 1000 inwoners in het verkeer (het cijfer voor Nederland is 100 keer lager). Toch geldt er geen negatief reisadvies voor dit land. Het is aan jezelf om te bepalen of je de situatie acceptabel vindt.

Om nog even op onze ervaring met de insluiper terug te komen: we hebben zelf het risico van diefstal genomen door het raam open te zetten ‘s nachts. Het ergste wat ons kon overkomen is een vent in de kamer. Die kans zal wel niet zo groot zijn, dachten we. En zelfs als het gebeurt: hoe erg is dat nou helemaal? Onze vakantie is er in ieder geval niet door verpest.

Dan nog dit: statistieken zijn statistieken. Dus kan het zijn dat je in India in een geweldig, nieuw, veilig Indian Airlines toestel hebt gezeten of dat je in Zuid-Afrika alleen maar aardige mensen bent tegengekomen en de onveiligste wijken van Johannesburg gewoon weer uit kon wandelen. Je bent dan aan de statistieken ontkomen…

REIZIGERS VERTELLEN

Beroofd
Sytse Zuidema, Yokjakarta, Java, Indonesië, Donderdag 12 oktober 2000
“Opeens merk ik dat ik beroofd wordt. Ik ben snel genoeg om ‘t kereltje bij z’n keel te grijpen. Na een paar seconden hard knijpen reikt iemand mij een mooi fototoestel aan. Hee, die komt me bekend voor! Ik blijf nog even doorknijpen, want wie weet wat ze nog meer te bieden hebben. Dan begint een ander kerel mij in m’n gezicht te slaan en word ik van achteren bij m’n nek gegrepen. Ik laat mijn slachtoffer maar los en stop m’n fototoestel in m’n tas. De mannen hollen ondertussen via de voordeur de bus uit. Ik wil erachter aan maar wordt tegengehouden. Dan maar via de achterdeur. Als ik op ze af ren springen zij de bus weer in en terwijl ik ze volg via de voordeur rennen zij weer via de achterdeur naar buiten. We herhalen dit spelletje nog een keer terwijl de bus al half wegrijdt. Als zij vervolgens mij met bakstenen staan op te wachten ga ik maar weer op m’n plek zitten. Ik ben geloof ik niks kwijt…”

De Chileense metro
Femke Willemsen, Santiago, Chili, Maart 2000
“De metro in Santiago is goed geregeld, goedkoop en hij rijdt vaak. Het is er ook altijd verschrikkelijk druk. We hadden het al een paar keer meegemaakt in de stad: het voorvakje van de rugzak opengeritst met het doel iets te jatten. We stopten er dus nooit iets in. Ook al onze andere waardevolle spullen hadden we verdeeld over moneybelt, geldriem, toilettas en een portemonneetje voor overdag. Die dag stonden we bepakt en bezakt in de overvolle metro, opgepropt tussen alle andere reizigers. Bewegen was nauwelijks mogelijk, omvallen ook niet. Maar die stond man wel erg opvallend dichtbij aan onze broeken te prutsen. Maar ja, het was zo druk, daar kon hij waarschijnlijk niet veel aan doen. Bij de eerstvolgende halte vlogen de deuren open, mijn broekzak ook, en weg is ‘ie. Ik wist gelijk dat mijn portemonneetje ook weg was. Door alle voorzorgsmaatregelen was er gelukkig maar een klein bedragje weg, zo’n 25 gulden.”

Koppensnellers
Linda van Wijk, freelance journaliste, op expeditie op Kalimantan, Indonesië, April 2001
“We kwamen na een dag rijden met onze 4WD’s aan bij het dorpje van de Dayaks, de oorspronkelijke bewoners van Kalimantan. We werden tegengehouden door een stapel olievaten als ‘roadblock’ en door de bewoners van het dorp. Om tol te betalen, zeiden ze. Maar ik vond de sfeer nogal grimmig. De dorpelingen zagen er met hun speren, messen en tatoeages agressief uit. De expeditieleider verzekerde ons echter dat er niks aan de hand was. De Dayaks (autochtone bevolking van Borneo) willen de Madurese immigranten van het eiland afjagen. Maar nu is alles is rustig. We zetten onze tenten op in de jungle, en gingen slapen.
Niet voor lang. Er klonk vanuit de bossen een geschreeuw en gekrijs van jewelste, werkelijk of er mensen in doodsangst verkeerden. En daaroverheen de oorlogskreten van de Dayaks. Het was heel angstaanjagend, en ik heb maar weinig geslapen die nacht. De volgende dag hoorden we wat er was gebeurd. De Dayaks zijn in februari een etnische zuivering begonnen waarbij duizenden Madurezen de jungle invluchtten. Daar maken zij nu jacht op. ‘s Nachts gaan de strijders erop uit met fakkels, speren en messen, met als enige doel het vermoorden van alle Madurezen. De mannen worden onthoofd en de schedels meegenomen als trofee.
Op dat moment besloot ik dat dit echt niet leuk meer was, ondanks dat de expeditie gewoon doorging. Dit soort ramptoerisme bevalt mij helemaal niet, en bovendien is het zeker niet ongevaarlijk. De situatie was zo explosief dat twee politieagenten zijn vermoord omdat ze de wapens van enkele Dayaks wilden afnemen. Er hoeft maar iets te gebeuren en de woede richt zich op ons!
In het vliegtuig terug sprak ik zelfs een oorlogsjournalist die de situatie ontvlucht was. Ook hij durfde niet meer in de jungle te blijven! De expeditie is zonder kleerscheuren heen en terug door het gebied gereisd. Voor zover ik weet is hen niets overkomen gelukkig.”

Hartals in Bangladesh
Gert Jan van ‘t Spijker, stagiair voor een confectiebedrijf in Dhaka, Bangladesh, 1999.
“Het bedrijf waar ik stage liep had alles erg goed voor ons geregeld. Dat moet ook wel; zij zijn tenslotte verantwoordelijk voor ons welzijn. We kochten ons eten niet op straat maar in de schone winkels in de Ambassadewijk, met hygiënisch westers eten. Als je dat vlees ook op straat zag liggen, urenlang in de hitte! Onze westerse maag is wat dat betreft niet veel gewend, en dus worden de meeste mensen daar ziek van.
Als we ons wilden verplaatsen konden we een auto met chauffeur nemen. Dat kost niet veel, en het is veel veiliger dan het openbaar vervoer. Je ziet ook veel van het land op die manier, de chauffeur kan je naar elke plek brengen die je maar wil. Na zonsondergang kun je als blanke niet meer veilig over straat. Ook niet in een riksja. Een vriend van mij heeft dat wel gedaan, ‘s nachts van een feestje met de riksja naar huis. Toen stonden ze ineens met de kapmessen in hun hand voor z’n neus! Hij heeft het aan de politie te danken die achter hem reed, dat hij niet meer kwijt is dan zijn geld en horloge.
Een paar keer per jaar zijn er de Hartals in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh. Dat zijn demonstraties van de oppositiepartijen tegen de regering. Die kunnen zeer uit de hand lopen, soms vallen er doden. Dat haalt zelfs de krant in Nederland! Tijdens die rellen moet je echt binnenblijven, ook de fabriek waar ik stage liep was dan gesloten. In verkiezingstijd is het niet verstandig om je op straat te begeven.
Mijn mening is dat niemand iets hoeft te overkomen in een land als Bangladesh. Er wordt genoeg informatie verstrekt over wat gevaarlijk is en hoe je die situaties kunt vermijden. Zolang je je daaraan houdt zoals ik heb gedaan, is de kans dat je iets overkomt erg klein.”

Bronnen
Het cijfermateriaal in dit artikel komt uit de volgende bronnen:
• Centraal Bureau voor Statistiek, website: www.cbs.nl
• “Fielding’s The World Most Dangerous Places”, Robert Young Pelton, 3e editie, 1998 (Fielding Worldwide, Inc.), ISBN 1-56952-140-9
• De website van Fielding’s: www.combackalive.com/df/index.htm
• Ministerie van Buitenlandse Zaken, website: www.minbuza.nl
• Statistics South Africa, website www.statssa.gov.za
• De Volkskrant online, website www.volkskrant.nl

TIPS

Verkeer
• Zorg dat je de verkeesregels ter plaatse weet en respecteert. Zaken als links rijden zorgen voor veel ongelukken. Ook de ongeschreven regels over bijvoorbeeld inhalen zijn belangrijk. Zo wordt in India, maar ook dichterbij in Hongarije gewoon ingehaald op wat wij een 80-kilometer weg zouden noemen. Ook als er tegenliggers aankomen! Je wordt dan geacht helemaal aan de kant te gaan.
• Inspecteer een vervoermiddel voordat je erin stapt, vooral in de armere landen. Let op zaken als loszittende stoelen of grote stukken metaal (die schieten los in geval van een aanrijding). Maar ook op eventuele nooduitgangen. De veiligste plek in een trein is meestal achterin.

Diefstal
• Zorg dat je kopieën hebt van al je belangrijke papieren. Laat die eventueel ook thuis achter.
• Verdeel je waardepapieren over zoveel mogelijk plekken in je bagage. Zorg dat je altijd wat kleingeld voor die dag bij de hand hebt zodat je niet je hele hebben en houwen hoeft uit te pakken in de bus of winkel. Ook handig als je overvallen wordt, dan kan je het kleingeld geven.
• Merkkleren, dure schoenen, horloges met hoogtemeters en Lonely Planet reisgidsen zijn allemaal erg handig, maar je laat er wel heel duidelijk mee zien hoe rijk je bent. Teveel ‘uiterlijk vertoon’, vooral in grote steden, kan ongewenste aandacht trekken.

Politieke problemen
• Informeer bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken over de situatie ter plaatse.
• Zorg dat je de adressen van de Nederlandse ambassade of het consulaat bij je hebt.
• Volg veiligheidsinstructies van de plaatselijke autoriteiten altijd op, zij weten precies wat er aan de hand is.
• Meng je niet in politieke discussies, demonstraties of stakingen.

Dit artikel is gepubliceerd in Outdoor Magazine nr 6, juni 2001.