"De ultieme voortplantingstherapie," noemt Ans van Pelt deze technologie, waarbij eerder verzamelde spermastamcellen terug worden geplaatst in de testikel en daar weer zaadcellen gaan produceren. Van Pelt is hoogleraar Translational Reproductive Biology aan het Amsterdam UMC en werkt met haar groep aan het herstellen van de vruchtbaarheid van kinderen met kanker.
Een zeer diverse groep van onderzoekers werkte de afgelopen decennia aan het door ZonMW gesubsidieerde spermastamcelonderzoek, van moleculair biologen en genoomdeskundigen, tot stamcelonderzoekers, specialisten in dieronderzoek en oncologen. Samen toonden ze aan dat deze celtherapie bij muizen werkt en veilig is en maken ze de stap naar een therapie voor mensen.

Innovatieve kweekmethode
Als eerste toonden de onderzoekers aan dat het nemen van een biopt uit de testikel geen schade oplevert. Tot nu toe zijn al biopten van 93 jonge patiënten ingevroren om te worden gebruikt zodra de therapie geschikt is voor mensen.
De tweede stap was het ontwikkelen van een manier om de stamcellen te vermeerderen alvorens ze terug te plaatsen. In een biopt zitten namelijk niet genoeg stamcellen om voldoende zaadcellen te produceren om op natuurlijke wijze kinderen te krijgen. De Amsterdamse onderzoekers ontwikkelden een innovatieve kweekmethode voor deze spermatogoniale stamcellen. Van Pelt zegt: "We waren de eersten ter wereld die deze techniek toepassen. We werken nog aan een manier om de kweek efficiënter te maken."

Prijs voor bijzondere studie
Misschien wel het belangrijkste onderdeel van het onderzoek is aantonen dat de therapie veilig is. Daarvoor zette Van Pelt een ongewoon uitgebreide studie op met muizen, die meer dan drie jaar duurde. Dat was zonder de ZonMW-subsidie niet mogelijk geweest, zegt ze. Onderzoekster Joana Serrano won hiermee dit jaar de Tom Voûte Young Investigator Award voor getalenteerde jonge onderzoekers in de kinderoncologie. Van Pelt zegt: "We rekenden van te voren uit hoeveel muizen je nodig hebt om een statistisch zekere uitspraak te kunnen doen over de veiligheid van de methode. Voor biologisch onderzoek wordt dit nog niet vaak gedaan."

Veilig voor klinisch onderzoek
De onderzoekers toonden aan dat de kinderen en kleinkinderen van de muizen die de stamcelbehandeling hadden ondergaan zich net zo goed ontwikkelden als nakomelingen van onbehandelde muizen. Ze vertoonden geen geboorteafwijkingen of ontwikkelingsstoornissen en ontwikkelden later geen ziekten. Tevens is het zeker dat er na het transplanteren van de stamcellen geen nieuwe tumorcellen ontstaan. Ze concluderen dat het veilig is om klinisch onderzoek te starten naar de behandeling van mensen.
De eerste stap daarvoor is het geschikt maken van de kweekmethode voor klinisch onderzoek, zegt Van Pelt. Daarna kan een zogeheten fase 1-studie worden gedaan op een klein aantal patiënten. Dat is ook onderdeel van de ZonMW-studie: het vertalen van laboratoriumonderzoek naar een therapie voor patiënten.

Dit artikel werd gepubliceerd op de website van ZonMW Translationeel Onderzoek in januari 2022.